1-محدوده های پروتئینی :
بازدارنده های آنزیم پروتئاز – محدود کننده تریپسین و کیموتریپسین
محدود کننده های پروتئینی در منابع گیاهی خصوصا گلومها وجود دارند .
سویای خام حاوی عناصری است که منابعی برای تریپسین در امر شکستن ژلاتین می گردد .
سویا یکی از منابع غنی پروتئین گیاهی است و حاوی 40 تا 50 درصد پروتئین است اما سویا چون دارای عناصر ضد مغزی است در هضم و جذب منابع پروتئینی اختلاط ایجاد می شود .
باز دارنده خالص تریپسین موجب ترشح بیش از حد آنزیم های مترشحه از پانکراس و نهایتا بزرگ شدن پانکراس می گردد .
این بازدارنده روند رها سازی اسید آمینه ضروری چون میتونین را آهسته میکند
خنثی سازی اثر بازدارنده های ضد آنزیمی پروتئاز :
از روش های متعدد حرارت دهی همچون تست کردن- پختن- جوشاندن در آب- تشعشع با گاما- مادون قرمز-میکروویو- تست کردن خشک برای خنثی کردن اثرمهلک بازدارنده های تریپسینی استفاده می شود .
قابلیت اثر گذاری این روشها به مقدار رطوبت- اندازه اجسام – شدت دما و مدت زمان حرارت دهی بستگی دارد .
روش های بررسی فعالیت محدود کننده های تریپسین:
اساس متداول ترین روش ارزیابی تعیین کمیت فعالیت محدود کننده تریپسین روشی است که در آن چگونه گی محدود شدن فعالیت تریپسین گاوی در سوبسترای سنتزی به نام N- آلفا-Dو –L آرژانتین-P- نیترویونیلید مورد بررسی قرار گرفت .
روش کروماتوگرافی افینیتی با استفاده از تریپسین تسبیت شده برای اجتناب از تداخل سایر محدود کننده های غیر پروتئینی بکار گرفته می شود . روش جدیدی در علم ایمنی شناسی بکار رفته که میتوان دو منع کننده STIو BBTI را به راحتی تفکیک و اندازه گیری نمود.
روشهای کنترل کیفی بازدارنده تریپسین عبارتند از سنجش اوره آز- جذب کروزول قرمز – اندیس قدرت هضم پروتئین و اندیس حلالیت نیتروژن همبستگی خوبی بین فعالیت بازدارندگی تریپسین و نتایج حاصل از بکار گیری روشهای فوق به دست آمده است .
2- لکتین ها
لکتین ها گروهی از ترکیبات ضد مغذی پروتئینی هستند که در بافتهای گیاهی و حیوانی وجود دارند. در بافتهای گیاهی عمدتا در دانه یافت می شود هر چند در ریشه گیاهان نیز حضور دارند. همچنین منابع لگومینه نیز سر شار از لکتین می باشد . لکتین ها در اصل گلیکو پروتئین هایی هستند که نوع قند موجود در ترکیبات آنها بر حسب نوع لیکتن متفاوت است فی المثل قند لکتین سویا از نوع مانوز می باشد .
درجه سمیت
درجه سمیت لکتین ها متفاوت بوده و حتی بعضی از آنها مثل لکتین موجود در گوجه فرنگی اصلا سمی نمی باشد . در ضمن تاثیر لیکتن اختصاصی بوده و قابلیت مضر بودن لکتین بستگی به نوع حیوان دارد مثلا لکتین موجود در نخود هر چند برای خوک مضر است لیکن برای موش ضرری ندارد . دلیل این امر اختصاصی بودن قابلیت لکتین های متفاوت در امر چسباندن گلبول های قرمز به یکدیگر می باشد .
چگونه گی عمل آن :
ممکن است میکروب های دستگاه گوارش لکتین را به مواد سمی تبدیل کنند چرا که مصرف لکتین در جوجه های که دستگاه گوارش آنها عاری از لکتین است عارضه ای به همراه ندارد. اثر ضد مغذی لکتین بیشتر به علت ترکیب و چسبندگی آن با موکوس دیواره روده است و موجب صدمه زدن به سلول های دیواره می شود و نتیجتا اثر سوء بر جذب مواد مغذی خواهد داشت .یکی از دلایل عمده ای که موجب بازدارندگی لکتین ها می گردد قابلیت بالای آنها در مقابل آنزیم های پروتئاز است . این خاصیت لکتین ها بدلیل وجود اتصالهایی است که بین پروتئین و قند ها می باشد و حتی 2=PH دستگاه گوارش را نیز تحمل می کند .لکتین ها با اتصال به سلول های اپیتلیال روده همچنین موجب رشد غیر طبیعی و برگشت ناپذیر روده میشود چگونگی تاثیر گذاری لکتین بر روند رشد روده چندان شناخته شده نیست. در هر حال سرعت رشد روده می تواند آنچنان باشد که پروتئین مصرفی حیوان بیشتر صرف این مهم گردد و از طرفی دیگر به خاطر تاثیر متابولیسم لکتین بر سلول های اپیتلیوم همواره مقادیر زیادی پروتئین دفع شود تا حدی که جیره حاوی پروتئین بیش از حد محاسبه شده نیز نتواند جوابگوی سایر نیاز های حیوان گردد .
3- تانن ها
خواص فیزیکی و شیمیایی:
تانن ها ترکیباتی هستند که دارای عوامل فنل و گلوکز در مولکول خود می باشند ازت نداشته- قابل تبلور نبوده- اما قالض هستند و با املاح آهن رسوب آبی- سیاه یا سبز می دهند . وزن ملکولی تانن ها حدود 500دالتون است . در حالت خالص تودهای بی شکل بی رنگ و با مزه تلخ و گس می باشند . در واقع مزه گسی و تلخی موجود در تانن ها موجب مقبولیت بعضی از مواد غذایی مثل چای- آبجو- کاکائو و شکلات می گردد .
خواص ضد تغذیه ای تانن ها:
1. مهمترین خاصیت تانن ها قابلیت آنها در ترکیب با پروتئین است بنابر این موجب بازدارندگی عمل آنزیم ها می شوند هر اختلال در عملکرد آنزیم ها موجب فعال شدن بی رویه پانکراس و نهایتا بزرک شدن غیر طبیعی آن می گردد .
2. تانن ها همچنین موجب عدم کارایی سلولاز گردیده و در نتیجه جذب سلولز را مختل می سازد .
3. کاهش اشتها
4. موجب خشک شدن دهان- هز دست رفتن موکوس – ادم اپیتلیال- خارش – صدمه به مجرای دستگاه گوارش جذب بیشتر تانن و نهایتا ایجاد مسمومیت می گردد. به نظر می رسد تاثیر اصلی تانن بر دیواره دستگاه گوارش طیور منجر به ضخیم شدن چینه دان زخمی شدن دئودنیوم و ساییدگی جداره های داخلی دستگاه گوارش شود و نتیجه مستقیم این پدیده ها کاهش هضم مواد خوراکی می باشد .
5. از آنجایی که تانن موجب مختل شدن فعالیت آنزیم های مورد استفاده در امر هضم نشاسته می شود در نتیجه انرژی مصرفی نیز کاهش می یابد .
6. شواهد جدیدی دال بر اختلال تانن در بهره وری از محتویات معدنی- خصوصا کلسیم و آهن مواد خوراکی بدست آمده است ولیکن چگونه گی این پدیده هنوز روشن نیست .
7. وجود تانن در جیره غذایی طیور گوشتی اشکالات اسکلتی حاصله از هر گونه عدم توازن محتویات مغذی خوراک کصرفی را تشدید می کند .
8. وجود 2% تا 4% تانن در جیره غذایی مرغ های تخم گذار موجب بروز اختلالات گستردهای چه در امر کمیت و چه کیفیت تخم های تولیدی می گردد .
9. جیره غذایی حاوی بیش از 5% تانن میتواند منجر مرگ و میر طیور گردد.
روشهای کاهش و مهار اثر تانن در منابع خوراکی
(الف) روش فیزیکی:
خیساندن و پختن
انبار داری غیر هوازی سورگم در 25 درجه سانتی گراد به مدت 10 روز موجب کاهش 70% تانن می شود .
از آنجایی که بیشتر تانن در پوست سخت منبع خوراکی فرار دارد پاکسازی پوست سخت از منبع خوراکی یکی از روش هایی است که میتوان تا حد زیادی از حضور تانن کاست .
روش شیمیایی :
از جمله محلول های شیمیای متداول برای پاک نومدن مواد خوراکی از تانن خیساندن آنها در محلول نمک طعام NOAH است .
با استفاده از اکسید کلسیم یا آهک (CAO) میتوان تا 100% تانن موجود در سویا را خنثی نمود . به نظر می رسد به کار گیری NH4OH نه تنها موجب کاهش تانن می گردد بلکه ازت غیر پروتئنیی مواد خوراکی را نیز افزایش می دهد .
از فرمالدئید نیز برای خنثی سازی تانن در سورگم استفاده شده که نتایج خوبی بدست آمده است .
جوشاندن کنجاله دانه سال در اسید کلریدریک 1/0 نرمال میتواند موجب حذف 61%تانن موجود گردد .
ترکیبات شیمایی چون استن هر چندهم که بسیار موثر است لیکن به دلیل هزینه بالای آن مقرون به صرفه نمی باشد .
خواص و ساختار شیمیایی ساپونین ها:
از لحاظ شیمیایی ساپونین ها به دو گروه استروئید ها و تری ترپنو یید ها تقسیم می شوند . تری تر پنو یید ها به نوبه خود بر اساس محتویات یه اوراسان اولئا نان و لوپان تقسیم پذیر هستند .
ساپونین ها مختلف دارای ساختار شیمیایی متفاوتی هستند هر چند تعداد زیادی از ساپونین ها شناسائی و یا ایزوله نشده اند لیکن این یک حقیقت کاملا محرز است که بعضی از گیاهان می توانند حاوی چند نوع ساپونین باشند .
عوارض ناشی از مصرف منابع ساپونین دار :
در نشخوار کنندگان تولید مفادیر بسیار بالایی حباب های گازی حاصل از تخمیر مواد غذائی که نهایتا منجر به نفخ می گردد .
طیور حساسیت زیادی به ساپونین ها دارند . حضور 20% یونجه در جیره طیور میتواند معادل 3/0% ساپونین داشته باشد موجب کاهش شدید رشد می گردد همین مقدار در خوراک خوک تاثیر بسزایی ندارد .
موجب عدم ترشح آنزیم های دستگاه گوارش می شود.
کاهش فعالیت آنزیم هایی مثل آلفا- کیموتریپسین را موجب می گردد.
توانایی تشکیل ترکیبات با کلسترول داشته موجب کاهش بی رویه کلسترول خون می شوند.
اختلال در موکوس های سلول دیواره روده کوچک که باعث جلوگیری از تحرک تبادل و انتقال مواد مغذی از دیواره روده می شود .
تنفس تشدید و غیر منظم می گردد.
قابلیت نفوذ پذیری سلول ها را تغییر داده و منجر به مسمومیت زایی می شود .
افزایش ترشح بزاق استفراغ و اسهال می گردد .
در عملکرد کبد و کلیه اختلال ایجاد می کند .
روش های تعیین کمی ساپونین ها
تعیین خاصیت فعالیت همولیتیک:
از عدم رسوب پذیری سلول های قرمز خون میتوان به شدت قابلیت همولیتیک کردن پی برد از شاخص همولیتیک کردن مه یک نسبت عددی بین بین وزن محلول معرف و پائین ترین وزن ساپونین که هنوز توانائی همولیز کردن دارد به عنوان فعالیت همولیتیکی استفاده می شود .
مخلوط و تکان دادن محلول حاوی 5 میلی لیتر1 0/0 – 1%ساپونین در M/15 از K2 HPO4 به مدت یک دقیقه در استوانه مدرج و میزان کف تولید شده اندازه گیری می شود .
اندازه گیری ساپونین با روش های کروماتو گرافی کاغذی در جوار روش گراویمتری کاربرد وسیعی در تعیین کمیت ساپونین ها دارد .