بز مرخز

۱-نژاد بزمرخز
2-تغذیه محلی
3-ارائه نتایج بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه برروی الیاف بز مرخز

1-نژاد بزمرخز

   مقدمه:

  از میان الیاف دامی تولید شده در جهان، بعد از پشم، موهر در رتبه دوم قرار دارد. الیاف موهر بوسیله بز آنقوره که در ایران بز مرخز نام دارد تولید میگردد. بزهای آنقوره حیوانات چند     منظوره ای هستند که درکشور ترکیه از موهر، گوشت وشیر تولیدی آنها درآمد کسب میشود.

  دو نوع الیاف مهم توسط بز تولید میشود. یک نوع آن موهر نام دارد که شبیه پشم است ولی بر خلاف پشم ، فاقد برجستگی‌های سطح تار (کوتیکول) بوده و فلس ها  بصورت خیلی یکنواخت به ساقه چسبیده‌اند به نحوی که  شکل و طرز قرار گرقتن این فلس‌ها روی تار باعث درخشندگی موهر می‌گردد.

امروزه عمده ترین تولید کنندگان موهر در جهان، آفریقای جنوبی، آمریکا(تگزاس)، ترکیه، آرژانین، استرالیاوزلاندنو هستند.موهر الیافی است نرم و براق که بدلیل استحکام، قابلیت ارتجاع، غیر قابل اشتعال بودن، جذب سریع رطوبت و دیر از دست دادن آب، کمتر چروک شدن، براق بودن ، طول مناسب، جذب کامل رنگ وثبات رنگ آن کاربردهای وسیعی پیدا کرده است. اندازه بدن وسرعت رشد در بز‌های تولید کننده موهر و کشمیرنه تنها از نظر الیاف بلکه از نظر تولید گوشت نیزاهمیت دارد چرا که بعد از تولید الیاف در این بزها، تولیدگوشت مد نظر است.                                                   

 بز مرخز تنها نژاد تک پوششی ایران است که در استان‌های کردنشین غرب کشور پراکنده است. الیاف حاصله از این حیوان ,  در کارگاه‌های سنتی واقع در شهرها وروستاهای بانه، سقز، اورامانات به نخ تبدیل شده ونخ حاصله به دستکش، جوراب، کلاه، بلوز، پارچه‌های نواری (شال) تبدیل می گردد. پارچه‌های نواری به عرض 15-10  سانتی متر ساخته شده و بطول 40-30 متربافته  شده وازبهم دوختن آنها لباس‌های کردی«چوخه ورانک» تهیه میشود.مرخز یا «مه‌ره ‌ز» در زبان کردی به نوعی موی نرم ولطیف اطلاق میگردد. همچنین نام روستایی در سقز است که مرکز اصلی پرورش این بزها بوده است و دارای صنایع نساجی سنتی الیاف این بز میباشد.

2-تغذیه محلی

از آنجایکه وابستگی بزهای مرخز به لحاظ سیستم تغذیه90 درصد به درختان بلوط واقع در جنگلهای زاگرس شمالی میباشد لذا دامداران در تمام زمستان از سر شاخه های خشک شده این درخت که  با گلازنی(قطع شاخه‌ها وسر شاخه‌ها برگ بعضی از گونه‌های  بلوط مناطق جنگلی)  جمع آوری کرده اند وآنرا به نام «گلا»  می ‌نامند جهت تغذیه بز استفاده می کنند. سرشاخه زنی یا سرشاخه بری درختان بلوط سابقه ای طولانی ودیرینه داردوبدرستی نمی‌توان تاریخ مشخصی برای آن بیان نمود.   در فصول بهار و تابستان نیز برگ بلوط به صورت تر در تعلیف این دامها مورد مصرف قرار    می گیرد.

بر اساس بررسی های انجام شده، هر رأس دام در طول فصل سرما و یخ بندان (150تا140 روز) حداقل یک لویه گلا(تودهای از سرشاخه‌های بلوط برگدار بریده شده که لایه لایه روی هم انباشته و به شکل هرم یا مخلوط ویااستوانه‌ای درآمده است) 100دسته‌ای نیاز دارد. تعداد دفعاتی که لازم است در هر روز به دامها غذای مناسب داده شود، با توجه به شرایط ذکر شده بین2تا3بار متغیر است ولی سعی میشود حداقل یکبار به دام ها علوفه دستی داده شود.قیمت هر لویه گلا به تناسب بزرگی وکوچکی و وضعیت علوفه در آن سال بین 4000-8000  ریال در چند سال گذشته به فروش رفته است .

 

مهمترین استفاده برگ بلوط، بصورت خشک شده در طبیعت است.بدین ترتیب که در فصل زمستان، یا دامهارا به بیرون می‌برند و سپس شاخه‌های برگدارخشک شده را از لویه گلا پائین انداخته و به دامهای میدهندو یا اگر ریزش برف سنگین و سرما شدیدباشد ،.دامداران ناچارند آنرا توسط قاطر یا الاغ حمل و یا بر دوش خود گرفته به نزدیکی آبادی آورده و سپس به تغذیه دامها برسانند

معمولا هر دامداربین 2تا6 قطعه جنگل را داراست که مساحت آن بین 3 تا 30هکتار متغیر می باشد .

  3-ارائه نتایج بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه برروی الیاف بز مرخز

   پرورش بز مرخز به منظور اصلی تولید الیاف موهر, یک حرفه قدیمی در منطقه کردستان ایران محسوب می شود که در مراتع جنگلی پوشیده از درختان بلوط شکل گرفته است به نحوی که بخش عمده ای از خوراک آن با استفاده از سرشاخه بلوط تامین می گردد . تحقیق حاضر به منظور تعیین ارزش غذایی برگ بلوط و نیز بررسی اثر نسبت های برگ بلوط و یونجه بر کمیت و کیفیت الیاف پوششی بز مرخز انجام گرفت . بدین منظور در مرحله اول از سرشاخه درختان بلوط در منا طق  بانه و مریوان  تعداد 30 نمونه برداشت گردید و ترکیبات مغذی نظیر: ماده خشک ، پروتئین خام ، چربی خام ،  انر‍‍ژی کل، خاکستر خام و مواد معدنی کلسیم و فسفر درآزمایشگاه  اندازه گیری شد وهمچنین  قابلیت هضم نیز  به روش    In vivo بر روی بز نراخته شده 3 ساله نژاد مرخز تعیین گردید .

در مرحله دوم, تعداد 50 رأس بزغاله نر و ماده که دورهء شیرخوارگی را پشت سر گذاشته بودند در قالب یک طرح بلوک های کاملا تصادفی به مدت 210 روز تحت 5 تیمار مورد آزمایش قرار گرفتند.تیمارها به ترتیب عبارت بودند از :

    تیمار 1) 100% برگ بلوط (شاهد)             

   تیمار 2)25 % برگ بلوط و 75% یونجه

   تیمار3)50% برگ بلوط و 50% یونجه

  تیمار 4)75% برگ بلوط + 25% یونجه

   تیمار5) 100% یونجه

در طول دوره آزمایش  میزان مصرف خوراک ,  تغییرات وزن زنده دامها  ,  وزن الیاف تولیدی  و صفات الیاف اندازه گیری شد . اطلاعات مربوط به ترکیبات شیمیایی نمونه های  سر شاخه بلوط نشان داد که غلظت پروتئین  خام ، چربی خام , خاکستر خام  ,کلسیم و فسفر به ترتیب : 76/0 ± 3/7 و 46/0± 7/3  8/0±9/4 ,21/.±6/ 1 , 04/0±16/0  درصد در ماده خشک وانرژی خام آن  نیز 56/32 ± 3/0 427 کیلوکالری بر کیلوگرم بود. قابلیت هضم ماده آلی و پروتئین خام، چربی خام و عصاره عاری از ازت   این ماده نیز به ترتیب 17/5 ± 4/38، 16/6± 4/27، 4/21± 8/27 و 2/15± 4/38  درصد بود .

نتایج:

نتایج مربوط به آزمایش تغذیه ای نشان داد که میزان ماده خشک مصرفی ,  تغییرات وزن زنده بزغاله ها, میزان الیاف تولیدی و خصوصیات آن تحت تاثیر نسبت برگ بلوط و یونجه مورد مصرف در جیره غذایی قرار گرفته است . تیمار شاهد که 100 درصد از خوراکش برگ بلوط تشکیل شده بود در تمام ماههای آزمایش کمترین و تیمار دریافت کننده مخلوط برگ بلوط و یونجه  ( 50 : 50 )  بیشترین میزان ماده خشک مصرفی را به خود اختصاص داد که تفاوت بین آنها معنی دار بود(05/0  P<).                                  

از نظر رشد بدن نیز بزغاله هایی که فقط از برگ بلوط تغذیه نموده بودند کمترین  رشد را نشان دادند (05/0  P   <) .بین دو جنس نر و ماده از نظر افزایش وزن زنده و خوراک مصرفی تفاوت معنی داری  مشاهده شد   (05/0  P  <) به نحوی که نرها خوراک بیشتری مصرف نموده و افزایش وزن بالاتری نیز نشان دادند . خصوصیات الیاف تولیدی مانند وزن کل بیده یا الیاف تولیدی  ,راندمان  ,طول و قطرالیاف  نیز تحت تاثیر نوع خوراک قرار گرفت  به نحوی که مصرف برگ بلوط به عنوان تنها خوراک مصرفی , کمترین وزن بیده و پایین ترین راندمان و کوتاه ترین طول الیاف در بزغاله های نر را سبب گردید (05/0  P<) اما قطر الیاف تحت تاثیر نوع خوراک قرار نگرفت .به طور کلی بر اساس اطلا عات  بدست آمده می توان چنین نتیجه گرفت که با مصرف یونجه در تغذیه بزغا له های مرخز رشد روزانه و میزان الیاف افزایش می یابد در عین حال خصوصیات کیفی الیاف تحت تاثیر قرار نمی گیرد .

پیشنهادات:

  بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایش حاضر, پیشنهاد می گردد که در جیره غذایی بز مرخز می توان از یونجه استفاده نمود .  مصرف یونجه به جای برگ  بلوط نه تنها عملکرد کمی و کیفی را کاهش نمی دهد بلکه سبب بالا بردن عملکرد نیز  می گردد .  در عین حال مصرف مخلوطی از یونجه و برگ بلوط عملکرد قابل توجهی را در بر داشته است , هر چند که این موضوع نیاز به بررسی و پژوهش های بیشتری دارد.

منبع:

   ابن عباسی، ر. 1377-1380. گزارش نهائی طرح تحقیقاتی بررسی نسبتهای مختلف برگ بلوط ویونجه بر روی الیاف بز مرخز. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی.

تولید مثل فرآیند ها و مشکلات آن

مقدمه :
در اغلب گاوداریها به منظور تولید اقتصادی شیر ضروری است که تولیدمثل با بازدهی بالایی صورت گیرد .
معیارهای اندازه گیری بازده تولیدمثل شامل:
- تعدادتلقیح به ازای هر آبستنی
- میزان آبستنی بااولین تلقیح
- تعداد روزهای باز
- فاصله زایشها می باشند.

فاصله زایش مطلوب دربیشترگاوداریها 12تا 13 ماه می باشدعلت این امر :
1. زیرا دوره آبستنی گاو کمی بیش از 9 ماه (278- 283روز ) طول میکشدو رحم برای برگشت به حالت طبیعی حداقل به 45 تا 50 روز زمان نیاز دارد .
2. علت دیگر این امر ، داشتن حداکثر تلیسه های جایگزین برای گله است .

دستگاه تناسلی گاو ماده :
وظایف دستگاه تناسلی عبارتند از:
- تولید سلولهای جنسی
- فراهم نمودن محلی برای رشد تخم بارورشده
- تولید هورمونهای استروئیدی

قسمتهای مختلف دستگاه تناسلی ماده عبارتند از:
1. تخمدانها
2.اینفاندیبولوم
3. لوله رحم
4. رحم
5. گردن رحم
6. واژن
7. دهلیز مهبل
8. فرج
هورمون ها :
هورمونهایی که در تولیدمثل دخیل اند اغلب از هیپوفیز ، تخمدان و اعضای آن و رحم تولید می شوند .

فولیکول در حال رشد ، ترکیبات استروژنی ( استرادیول ) تولید میکند .اعمال استرادیول عبارتند از :
- تحریک رشد و حرکات اندام جنسی
- مسئول بروز صفات ثانویه جنسی ( از قبیل غدد پستان )
- تولید کننده علائم فحلی

از جسم زرد نیز پروژسترون ترشح میشود که اعمال آن عبارتند از :
- متوقف ساختن علائم فحلی
- آماده سازی لایه داخلی رحم برای استقراریا کاشتن جنین
- حفظ لایه داخلی رحم در جریان آبستنی
از غده هیپوفیز قدامی نیز LH و FSH ترشح می شوند .
- LH باعث تخمک ریزی ، نموجسم زرد و شروع تولید پروژسترون می شود.
- FSH مسئول رشد فولیکول و تولید استروژن از فولیکول است .

ازرحم پروستاگلندین ها ترشح می شوند که باعث تحلیل رفتن سلولهای لوتئینی جسم زرد در پایان چرخه فحلی یا آبستنی می شود .

از هیپوفیز خلفی اکسی توسین تولید میشود که موجب انقباض دیواره رحم برای خروج گوساله در هنگام زایمان ونیز باعث انقباض سلولهای میواپی تلیوم در زمان خروج شیر میشود .

تخمدان ریلاکسین رادراواخر دوره آبستنی تولید میکند که مسئول انبساط رحم و گردن رحم و آماده شدن آنها برای زایمان است .
سیکل فحلی :

سیکل فحلی گاو بعد از بلوغ آغاز می گردد و جز در موقع آبستنی هر 21 روز یک بار اتفاق می افتد .

هرسیکل به چهار مرحله پرواستروس ، استروس ، مت استروس و دی استروس تقسیم شده است :

وقایعی که در طی پرواستروس و استروس اتفاق میافتند عبارتنداز:

- رشد فولیکول ،افزایش ترشح FSH ومتعاقب آن افزایش ترشح استروژن

- افزایش میزان استروژن باعث بروز علائم رفتاری فحلی از قبیل :پریدن روی گاوهای دیگریا اجازه دادن به گاوهای دیگر جهت سوارشدن و افزایش فعالیت کلی گاو میشود .
- طول دوره فحلی 17 ساعت است .

- اوجگیری ناگهانی آزادسازی LH در حدود 10 الی 14ساعت بعد از فحلی موجب تخمک ریزی می شود .

مت استروس :
- یک دوره سه ، چهار روزه است که با رشد جسم زرد و ترشح پروژسترون همراه است .
- ترشح پروژسترون باعث آماده شدن دیواره های رحم یرای پذیرش رحم و جلوگیری از علائم فحلی می شود .
- در صورت عدم آبستنی ، تحلیل جسم زرد را خواهیم داشت .

دی استروس :
- دوره مابین مت استروس و آغاز تحلیل جسم زرد است .
- با تحلیل جسم زرد و انتقال پروستاگلندینها به آن ، ترشح پروژسترون کاهش می یابد .

آبستنی :
- از زمان باروری تخم تا تولد گوساله دوره آبستنی نام دارد که میانگین آن برای تمتم نژادها 283 روز است .
- جفتگیری در انتهای دوره فحلی درصد آبستنی را افزایش می دهد.
- گاوهایی را که که بعدازظهرفحل میشوند معمولا صبح روزبعد وآنهایی که صبح فحل می شوند بعدازظهرهمان روزتلقیح می کنند.
- عمل لقاح در آپولا صورت می گیرد .
- عمراسپرماتوزوئیدها دردستگاه تناسلی ماده 24 ساعت است .
- سلول تخم طی سه روز به شاخ رحم انتقال یافته وغشاهای رحم و جنین رشد میکنند .
- تولید پروژسترون جهت تداوم آبستنی الزامی است .
- چنانچه آبستنی در همان ابتدا قطع شود اصطلاح مرگ زود رس واگردر اواخر ابستنی باشد آنرا سقوط می نامند .
- طولانی ترین دوره آبستنی در براون سوئیس و کوتاهترین آن مربوط به ایرشایر است .
اعضای تناسلی نر :
الف ) قسمتهای خارجی :
1- بیضه ها : دوعدد هستند کارآنها ترشح هورمون و تولید اسپرماتوزوئید است وشامل بخشهای زیر است :
1-1 اسکروتوم 2-1- دارتوس
3-1- غشاء مهبلی 4-1- غشاءآلبوژینه
5-1-لوله های منی ساز 6-1-سلولهای بینابینی
7-1- شبکه وسط بیضه 8-1- مجاری برنده
2-اپیدیدیم 3- کانال دفران
4- ماهیچه کرماستر 5- بندبیضه

ب) قسمتهای داخلی :
1- غددوزیکول سمینال 2- پروستات
3- غدد کوپر 4- قضیب یا آلت تناسلی

کسب بازده بالای جنسی :
از آنجا که هدف گاوداریها فاصله زایش 12 تا 13 ماهه است، چهار عامل عمده که در این موضوع مؤثرند عبارتند از :
1- تنظیم برنامه اولین جفتگیری بعد از زایش
2- درصد گاوهای فحل یابی شده
3- میزان آبستنی
4- بیماریهای مربوط به تولیدمثل
1- تنظیم برناممه اولین جفتگیری :

- بعد از زایش جهت برگشت رحم به حالت عادی و دست یلبی به درصدآبستنی بالا حداقل 45 روز لازم است .
- از 15 تا45 روز بعد از زایش نیز برای تمام گاوها معاینه منظم دستگاه تناسلی توصیه می شود .

2- درصد گاوهای فحل یابی شده :
- یکی از مسائل عمده در گله هایی که رکورد تولیدمثلی ضعیف دارند ، درصد گاوهایی است که فحل شده اند اما فحل یابی نشده اند .
- افزایش میزان فحل یابی ، فاصله زایشها و تعداد روزهای باز را کاهش می دهد .

علائم فیزیکی فحلی :
- افزایش فعالیت - عصبی و ناآرام بودن
- سوارشدن بر گاوهای دیگر - ژولیده شدن موهای دم گاو
- تورم لبه های فرج - خروج مایع شفاف از فرج
- لگدزدن وپس زدن گاوهای دیگر
● تشخیص فحلی :
- استفاده از جدول پیش بینی فحلی
- استفاده از ابزارهایی مانند فحل یاب حساس به فشار و قدم شمار
- استفاده از حیوانات فحل یاب
- در نظر گرفتن دو موقع دیگر غیر از زمان خوراک دادن و دوشیدن توسط گاودار جهت شناسایی گاوها .
3- درصد آبستنی :
در اغلب گاوداریها ، درصد آبستنی با اولین تلقیح بین 50 – 60 درصد است .
- عواملی که درصد آبستنی را تحت تاثیر قرار می دهند شامل :
1- عوامل فیزیولوژیک : ( تولیدشیر ، سن ، مشکلات قبلی تولید مثل ، عاری بودن از بیماریها )
2- محیط : ( درجه حرارت بالا درزمان جفت گیری )
3- نوع مدیریت : ( تنظیم برنامه جفتگیری نسبت به زمان تخمک ریزی)
- کارایی فرد مأمور تلقیح - زمان انجام تلقیح
- از مهم ترین روشهای تشخیص آبستنی لمس شاخ های رحم از رکتوم و اندازه گیری پروژسترون شیر می باشند .
4- بیماریهای مربوط به تولید مثل :
الف ) بروسلوز:
- از بیماریهای مشترک بین انسان ودام است که در انسان به تب مالت یا تب نوسان مشهوراست .
- عامل آن بروسلا آبورتوس بوده و مشخص ترین علامت آن عسقط جنین از پنجمین ماه آبستنی است .
- از عوارض آن عفونت رحم ، جفت ماندگی و نازایی ( درصورت شدید بودن عفونت رحم ) می باشد .
- رایجترین شکل انتقال باکتری ، بلعیدن از طریق ترشحات دستگاه تولیدمثل می باشد .
- جهت پیشگیری ، واکسیناسیون گوساله ها با واکسن S19 در 3 تا6 ماهگی
ب) ویبریوز:
- یک بیماری مقاربتی است که عامل آن ویبریوفتوس فنرالیس است .
- عامل بیماری باعث اختلال در جریان خون به کوتیلدونهای غشاهای جنینی می شود و ممنجر به سقط جنین در دومین یا سومین ماه آبستنی می شود .
- علایم رایج بیماری بروز چرخه های فحلی نامنظم و طولانی و جفتگیری های ممتد است .
- بهترین روش پیشگیری استفاده از تلقیح مصنوعی است .

ج ) لپتوسپیروز :
- عامل بیماری چندین سروتیپ از باکتری لپتوسپیرا می باشد .
- عامل بیماری تمایل به تجمع در کلیه ها داشته و از طریق ادرار و بلعیدن آن توسط دامهای غیر آلوده انتشار می یابد .
- رایج ترین روش تشخیص ، آزمایش آگلوتیناسیون سرم خون است .
- واکسیناسیون هر ساله با رعایت فاصله 6 ماهه در گله های مسئله دار توصیه می شود .

د) لیستریوز :
- عامل بیماری لیستریاسیتوژنز بوده ک هبه مغزوبافتهای پوشاننده مغز هجوم می برد .
- در دام رایج نیست ولی درصورت شیوع بین چهارمین تاهفتمین ماه آبستنی باعث سقط جنینمی شود .
و) اسهال ویروسی گاوی :
عامل بیماری ویروس است .
- علائم بیماری شامل : زخم شدن دستگاه گوارشاز دهان تامقعد ، افزایش درجه حرارت بدن و اسهال است .
- شیوع بیماری در دامهای 8 تا18 ماهه بیشتر است و منجر به مرگ می شود .
- بهترین روش کنترل بیماری واکسیناسیون با واکسن تخفیف حدت یافته است .

ﻫ ) زبان آبی :

- عامل آن ویروس بوده که در گوسفند شایع است .
- علائم آن در گاو شامل زخمهای دهان و پا همراه با سقط جنین و مرده زایی .
- واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته توصیه می شود .

ی ) تورم عفونی بینی و نای گاو ها :
- عامل بیماری ویروس بوده که دستگاه تنفسی را مورد هجوم قرار می دهد . این ویروس 5 عارضه ایجاد میکند .
- رایجترین عارضه این ویروس ، عفونت قسمت فوقانی دستگاه تنفس است که به بینی قرمز معروف است . که باخس خس کردن ، ترشحات بینی و تب همراه است .
- اسهال علامت رایج فرم گوارشی است
- اختلال دیگر تورم کورکی فرج ومهبل است که با ترشح چرک همراه بوده و بر روی نوک اندام جنسی گاو نر نیز کورک ایجاد شده که مانع جفتگیری می شود .
- جفت ماندگی از عوارض شایع بیماری است .
- از روشهای مؤثر پیشگیری از بیماری واکسیناسیون با واکسن زنده تخفیف حدت یافته است .
سایر مشکلات مربوط به تولید مثل :
در این زمینه می توان به جفت ماندگی ، سخت زایی ، چرخه های نامنظم فحلی ، عدم فحلی ، فحلی مخفی ، تورم رحم ، تورم اندومتریوم و سقط جنین اشاره کرد .
-اقداماتی که در این زمینه می توان انجام داد :
1- داشتن برنامه بهداشتی عالی
2- اجرای برنامه کنترل بیماری با همکاری دامپزشک
3- اعمال روشهای مدیریتی مناسب و اطمینان یافتن از مطلوبیت برنامه غذایی .
تذکر : کمبود برخی ویتامینها و موادمعدنی مثل A ، D ، E، سلنیوم ،فسفر ،ید ، مس، منگنز و کمبود پرونئین و مصرف زیاد یدو پتاسیم باعث عملکردضعیف تولیدمثل می شوند .

ارزش غذایی خوراک ها

بیشتر خوراک ها بر اساس ترکیب شیمیایی ، که ارزش غذایی شان را می توان از روی آن تخمین زد، فروخته می شود. تحقیقات زیادی بر روی تخمین ارزش غذایی خوراک ها برای مقاصد نگهداری، رشد، پروار بندی، یا تولید شیر انجام شده است. انواع مختلف آنالیزهای غذایی که مورد استفاده قرار می گیرد و انواع خوراک ها در این فصل مورد بحث قرار خواهند گرفت.

متدهای تجزیه

تجزیۀ تقریبی

تجزیۀ تقریبی یک سیستم تجزیۀ شیمیایی است که برای تخمین مجموعۀ مواد غذایی قابل هضم مورد استفاده قرار می گیرد. در این تجزیه ، فیبر خام از طریق جوشاندن غذا با یک اسید ضعیف و سپس با یک محلول قلیایی مشخص می شود .

مقدار پروتئین با ضرب کردن مقدار ازت در 25/6 اندازه گیری می شود . مقدار مواد معدنی با سوزاندن نمونه و وزن کردن خاکستر باقیمانده مشخص می شود.

چربی ها توسط اتر به دست میآید. این چهار عناصر یعنی فیبر خام ، چربی ها ، پروتئین و خاکستر از مجموعۀ ماده خشک کسر می شوند و باقیمانده را عصارۀ فاقد ازت (NFE) می نامند.

برای بدست آوردن مقدار TDN خوراک;  قابلیت هضم فیبر خام عصاره فاقد ازت چربی ها و پروتئین باید مشخص شود .میزان قابلیت هضم از آزمایشهای هضم از غذا با حیوانات بدست می آید.برای جیره نویسی،میانگین ارقام قابلیت هضم از آزمایش های تحقیقی متعددی به دست آمده است و در جدول های خوراک و خوراک دادن موریسون وکمیته ملی تحقیقات موجود است. قابلیت هضم کنسانتره ها که در مقالات یافت می شود، به دلیل اختلاف کمی که در قابلیت هضم علوفه ها ، بویژه در قسمت های فیبر و عصاره عاری از ازت وجود دارد.

مقیاس TDN   و تجزیۀ تقریبی دارای محدودیت هایی است . مخلوط کردن یک خوراک با اسید ضعیف و مواد قلیایی مقداری از لیگنین گیاهی را که حیوان نمی تواند آن را هضم کند در خود حل می کند. بخش حلال فیبر همچنین حاوی بیشتر همی سلولز و مقداری سلولز است که به عنوان قسمتی از عصاره فاقد ازت محسوب می شود . در بعضی از آنالیزها بخش فیبری خوراک دارای قابلیت هضم بیشتری در مقایسه با عصاره فاقد ازت است که در بر گیرنده بیشتر کربوهیدراتهای قابل هضم خوراک است. روش TDN به طور دقیق بخش فیبری علوفه را به بخش های قابل هضم و غیر قابل هضم تقسیم نمی کند.

لیگنین ، که غیر قابل هضم است به مقدار زیادتری در علوفه ها در مقایسه با کنسانتره وجود دارد.به جهت ناتوانی تغذیۀ تقریبی برای بدست آوردن لیگنین ارزش TDN علوفه ها ارزش های تولیدی علوفه ها را برای تولید شیر در مقایسه با کنسانتره ها بیش از اندازه تخمین  می زند.

تجزیۀ محلول پاک کننده

به جهت این که روش TDN  به طور دقیق مواد غذایی کم هضم را از مواد غذایی که بیشتر هضم می شوند جدا نمی کند توجهات به طرف شناسایی ترکیب شیمیایی و ساختمان فیزیکی گیاهان که تعیین کننده ارزش غذایی خوراک ها هستند معطوف شده است. این کار توسط   ون سوست در آزمایشگاه U.S.D.A. بلتسویل در مریلند و در دانشگاه کورنل توسط مرتنز در آزمایشگاه علوفه  U.S.D.A.در شهر مدیسن وسیکانسین شروع شد.

روش محلول پاک کننده فیبر اجزای کربوهیدرات گیاه را به محتوای سلول و عناصر دیواره سلول تقسیم می کند . غذا ابتدا با یک محلول خنثی و پاک کننده و در PH هفت جوشانده می شود. بخشی که در محلول خنثی پاک کننده حل می شود شامل محتویات سلول ها از قبیل چربی ها ، قندها ، اسیدهای آلی ، مواد معدنی محلول در آب ، پکتین ، نشاسته ، نیتروژن غیر پروتئینی ، و پروتئین قابل حل است . این ترکیبات تقریبا ً به طور کامل توسط حیوان هضم می شود . پسمانده نمونه بعد از جوشاندن با محلول پاک کننده خنثی از دیواره سلولی تشکیل شده است که NDF نامیده می شود. NDF دارای بخش دیواره سلول است. این بخش حجمی را که خوراک در دستگاه گوارش اشغال می کند مشخص می سازد و مقدار مصرف خوراک را محدود می کند.

نمونه خوراک سپس با یک محلول پاک کننده اسیدی جوشانده می شود که همی سلولز ها و فیبر هایی را که به پروتئین متصلند حل می کند . این قسمتها تا اندازه ای قابل هضم هستند که بستگی به درجۀ لیگنینی بودن آنها دارد . مواد غیر محلول به ADF معروف که مخلوطی از پروتئین صدمه دیده از حرارت ، سلولز ؛ لیگنین ، کتین ، و سیلیکا هستند . سیلیکا و لیگنین قابلیت هضم گیاهان را کاهش می دهند . سیلیکای دیوارۀ  سلولی به نظر می آید که به استحکام گیاه ، آنچه لیگنین انجام می دهد ، اضافه می کند . تعیین مقدار لیگنین و سیلیکای علوفه ها به روشن شدن اختلاف های بین علوفه های مناطق معتدل و گرمسیر کمک کرده است . علوفه های مناطق معتدل از نظر قابلیت هضم ، کربوهیدرات های محلول ، و معمولا ً پروتئین خام ، نسبت به علوفه های مناطق گرمسیر که دارای دیوارۀ سلولی بیشتری هستند برترند .

تجزیۀ ترکیب شیمیایی گیاهان ؛ برای تخمین قابلیت هضم و ارزش های انرژی خوراک ها مورد استفاده قرار می گیرد . بخصوص آن هایی که از روش NDF و ADF استفاده می کنند. این ارقام در جدول های شماره 2-11 و 3-11 آورده شده است . از آنجا که قابلیت هضم محتوای سلول تقریبا ً 98% است ، بیشتر به دیوارۀ سلول گیاهان علوفه ای توجه داده می شود . قابلیت هضم دیوارۀ سلول به درجۀ لیگنینی بودن و مقدار صدمه ای که از طریق حرارت رسیده است بستگی دارد ، که منجربه تشکیل باند پروتئین غیر قابل هضم با کربوهیدرات ها می شود

تجزیۀ انعکاس مادون قرمز

تجزیۀ انعکاس مادون قرمز تکنیکی غیر مخرب است که از امواج نوری استفاده می کند و از شعاع نوری که از نمونه منعکس می شود برای تخمین مواد غذایی استفاده می شود . وقتی که پرتوی نور به سمت نمونه گرفته می شود ، باندهای شیمیایی بین عناصر در نمونه به لرزش می آیند و مقداری از نور جذب میشود . نور منعکس شده به طرف مرکز دریافت ، که امواج نور را می خواند ، هدایت می شود و اطلاعات را به یک کامپیوتر می فرستد و کامپیوتر حاوی یک سری معادلات است که می تواند ارزش های غذایی خوراک راتعیین کند . سرعت ، تنها مزیت این دستگاه است ، چرا که آنالیز یک خوراک را طی 10 تا 15 دقیقه انجام می دهد . با این دستگاه احتیاجی به آزمایشگاه یا مواد شیمیایی نیست ، ولی دستگاه گرانقیمت است و به یک تکنسین ماهر برای استفاده از دستگاه نیاز است .

روش های In-Vitro

روش های In-Vitro برای تعیین قابلیت هضم مادۀ خشک نمونه های علوفه مورد استفاده قرار می گیرد . انکوباسیون مقدار کمی از علوفه خرد شده با شیرابۀ شکمنه و بزاق مصنوعی انجام می گیرد و تخمیربرای مدت 48 ساعت در محیطی عاری از اکسیژن ادامه می یابد .در انتهای تخمیر ، مقدار مادۀ خشک یا دیواره های سلول هضم شده تعیین می شود و نسبت همبستگی آن با بعضی دیگر از شاخص های علوفه ، قابلیت هضم ماده خشک ، انرژی قابل هضم ، یا TDN، روش In-Vitro به جهت توانایی ارزیابی تعداد زیادی نمونه با حداقل هزینه بر آزمایش های هضم ترجیح داده می شود .

انرژی ویژه یا خالص

مناسبترین روش اندازه گیری برای انرژی یک غذا ، ارزش انرژی ویژه آن است ، چرا که یک واحد انرژی ویژه کنسانتره برابر است با یک واحد انرژی ویژه برای علوفه .

تعیین ارزش انرژی ویژه با کالریمتر پرهزینه است و ارزش تعداد کپی از خوراک ها به دست آمده است . به همین جهت ، روش غیر مستقیم برای تخمین انرژی توسط محققان مورد استفاده قرار گرفته است .

علوفه ها

قسمت عمده جیرۀ غذایی گاو های شیری از علوفه تشکیل شده است تا احتیاجات انرژی و پروتئین را فارهم سازد . علوفه ها هزینۀ غذا را در حداقل خود نگاه می دارند . به جهت اینکه گاو های پر تولید نمی توانند انرژی مورد نیاز خود را بر آورده کنند ؛ باید از علوفه های با کیفیت استفاده کرد. علوفه های نامرغوب منجر به کاهش تولید می شوند یا کنسانتره بیشتر می شود که موجب افزایش هزینۀ تولید می شود . انتخاب نوع میزان تولید در هر هکتار شرایط رشد ، هزینه تولید و احتیاج های گاو ها بستگی دارد .

لگومینه ها اگر به طور صحیح برداشت و انبار شود منابع پروتئین مواد معدنی و ویتامین ها هستند مقادیر دیواره سلول( NDF ) لگومینه ها کمتر از گراس ها ست ، در جایی که لیگنین لگومینه ها می تواند بیشتر باشد. هضم گراس ها به جهت دارا بودن دیواره سلول و سلیکای بیشتر ، کمتر است . لگومینه ها دارای پروتئین بیشتری تا گراس ها هستند و مقدار انرژی لگومینه ها و گراس ها چنانچه در یک مرحله از رشد برداشت شود برابر است . لگومینه ها ماده بیشتری را نسبت به گراس ها در هر هکتارتولید       

می کنند و دارای قدرت نشای بیشتری هستند که تثبیت سریعتر گیاه راافزایش می دهد. گراسها مسئله نفخ را کاهش می دهد و شرایط مرطوب را بهتر تحمل می کنند و فرسایش خاک را به جهت سیستم ریشه کاهش می دهند و مدت زمان بهبودی را تسریع می کنند .

ذرت هاوی 40 تا 50 درصد دانه بر اساس ماده خشک است و یک منبع عالی انرژی اگر این خوراک به طرز صحیحی تهیه شود گاو ها مقدار زیادی از آن را مصرف می کنند . سیلوی ذرت به مکمل پروتئین و مواد معدنی برای تولید شیر بیشتر نیاز دارد .

سلول های پیوندی که بیشترین تعداد دانه را تولید می کنند برای سیلو بهترین است و برای بدست آوردن حداکثر تولید سیلوی ذرت باید در هنگام بلوغ بیولوژیکی زمانی که دانه ها به طور کامل به داخل فرو برده می شوند و دانه های قاعده برداشت شود مقدار ماده خشک باید حدودا ً 35 %  باشد . سیلوی ذرت نرسیده برای کل ماده خشک در هر هکتار را کاهش      می دهد و اتلاف های تراوش بعد از سیلو اتفاق می افتد چنانچه ذرت قبل از عمل سیلو کردن خیلی خشک باشد ضایعات افزایش می یابد و سیلوی خوبی بدلیل فشرده نشدن ، کپک زدن ، و خوش خوراکی پایین به عمل نخواهد آمد .

سورگوم در مناطقی که فصل دوران رشد طولانی است می تواند برای سیلو استفاده شود سورگوم علوفه ای از لحاظ تولید با ذرت برابر است ولی سورگوم دانه ای به خوبی ذرت محصول نمی دهد مگر در خشک سالی . پتانسیل انرژی و مصرف سورگوم کمتر از سیلوی ذرت است .یولاف ، جو ، گندم و  چاودار می تواند برای علوفه استفاده شود ، اگر چه تولید در هر هکتار معمولا ً کمتر از سیلوی لگومینه یا ذرت است. این خوراک ها را باید در مرحله نه دانه نشستن به جهت پروتئین زیاد برداشت کرد.                    

تولید مجموع ماده خشک ممکن است در مرحله به دانه نشستن 50درصد کمتر از زمانی باشد که در مرحله خمیری برداشت می شود. نخود یا لوبیا را می توان با علوفه غلات دانه های ریز به جهت افزایش مقدار پروتئین کاشت .

کاه از لحاظ انرژی ،پروتئین ،مواد معدنی ، و ویتامین ها فقیر است و باید زمانی استفاده شود که به فیبر اضافی نیاز باشد . اگر کاه به اندازه کافی مکمل داشته باشد مقداری از کاه را می توان به مصرف گاوهای خشک و تلیسه های مسنتر رساند . کاه ذرت را می توان چنانچه به طور صحیحی مکمل شود به مصرف تلیسه ها و گاو های خشک رساند . کاه ذرت از لحاظ پروتئین و مواد معدنی فقیر است و به عنوان یک علوفه در نظر گرفته می شود .

کنسانتره ها

مخلوط کنسانتره شامل دانه ها ؛ مکمل های پروتئین ؛ محصولات فرعی ، مواد معدنی ، ویتامینها ، و افزودنی هاست ؛ که یک جزء مهم جیره غذایی گاو های شیری است . دانه مکمل های پروتئین و محصولات فرعی حاوی انرژی زیاد تر و فیبر کمتر در مقایسه با علوفه هستند در بیشتر جیره های غذایی گاوها به طور آزاد علوفه مصرف می کنند و از کنسانتره استفاده می شود تا ما به التفاوت مواد غذایی مورد نیاز توسط حیوان و مقداری که توسط علوفه تأمین می شود براورده شود . بیشتر کنسانتره ها دارای TDN بین 65 تا 90 در صد هستند که بیشتر از علوفه است.