شتر مرغ ، اصول ، پرورش و اقتصاد

تاریخچه

بیش از یک میلیون سال پیش اسلاف شتر مرغ های امروزی ، در کمربند وسیعی که از اسپانیا در غرب آغاز و در طول کرانه های شمالی دریای مدیترانه امتداد یافته و به چین در شرق ختم می شد می زیسته اند. تنها یک میلیون سال از زمانی که شترمرغها به افریقا مهاجرت کرده و در شمال شرق جنوب ‏این قاره اقامت گزیده اند می گذرد . توجه انسان به شتر مرغ های و محصولات آن تقریبا به 7500 سال پیش برمی گردد . اولین اثر که حاکی از وجود شترمرغ درصحرا بود سنگ منقوشی   می باشد که شکار شترمرغی را توسط یک پلنگ یا یوزپلنگ به تصویر کشیده است. درحدود 5500 سال قبل از میلاد مصریان باستان از پرهای متقارن شترمرغ به عنوان سمبل عدالت واز تخمهایش برای مصارف دارویی استفاده می کردند . فرعون از بادبزن ساخته شده از پرهای شترمرغ در سفرهایش به سرزمینهای دور استفاده می کرد . در تاریخ اساطیری یونان نیز شترمرغ قبل از پیدایش ارابه جایگاه خاصی را به عنوان حیوانات باربر به خود اختصاص  می دهند .

بیشه نشینها از تخم های خالی شترمرغ برای حمل و نگهداری آب استفاده می کردند که همین عمل آنان در نامبیا بصورت تصویری برروی تمبرهای پستی ترسیم ومنتشر شده است . تورات کهن از شترمرغ به عنوان موجودی خشن یاد می کند در این کتاب مقدس ذکر شده که شترمرغها در خانه ها و کاخهای بیابانی زندگی می کنند که آنها نسبت به فرزندانشان رفتاری بس  خشونت آمیزتر از گرگها اعمال می دارند . یهودیان گوشت شترمرغ را حرام دانسته و از آن تغذیه نمی کنند . در سالهای نه چندان دور سلحشوران انگلیسی مجبور به استفاده از  پرهای شترمرغ جهت تزئین کلاههای خود شدند . کاراگاهان از پرهای شترمرغ برای ظاهر نمودن اثر انگشت استفاده می کردند . اولین تلاشهای ثبت شده جهت پرورش شترمرغ توسط امپراتور بارباروسا انجام گرفت (1125 تا 1190 میلادی) اولین جوجه کشی مصنوعی در سال 1857 در الجزایر و مدت کوتاهی بعد از آن در فلورانس توسط پرنس دیمیدوف صورت گرفت وی از دوزاده آشیانه مختلف 8 جوجه بدست آورد  .

صفات برجسته و طبقه بندی جانور شناسی :

شتر مرغ ها به طبقه پرندگان تعلق دارند و یکی از پنج زیر راسته متعلق به راسته سینه پهنان محسوب می شوند . مشخصه اصلی آنها عدم قدرت پرواز است که به علت دژنرسانس یا فقدان کامل ستیغ استخوان سینه می باشند . شتر مرغ در زیر راسته استروتیونی فرمها به شکل زیر قرار می گیرد :

خانواده :استروتیونیده 

جنس : استروتیو

گونه  : استروتیو کاملوس

آناتومی:

الف) اسکلت بندی : قابل توجه ترین بخش اسکلت بندی شتر مرغ جناغ است . استخوانی که تا چهار سانتیمتر ضخامت داشته و دارای ساختمانی متخلخل می باشد استخوان جناخ از قفسه سینه در ستیز و برخورد با موانع مراقبت می کند اگر چه در این مورد همیشه موفق نمی باشد این پرندگان به واسطه قدرت پرواز اسلافشان استخوانهایی ترد و شکننده دارند که دارای یک دیواره نازک خارجی بوده و بخش داخلی آن تو خالی و در عین حال متشکل از مواد استخوانی خلل و فرج دار است . استخوانهای شکسته در شترمرغ به کندی بهبود یافته و پرندگان مصدوم مجبور به خوابیدن هستند .

استخوانهای ترقوه در این حیوانات کاملاَ از بین رفته و هردو استخوان شرم گاهی رشد کرده و روده ها را در بر می گیرند . جالب توجه است که نوک این پرنده از 13 استخوان مجزا تشکیل شده که به وسیله پوست محکم خارجی کنار هم قرار گرفته اند چنین ساختاری قرمز شدن منقار را در طول فصل جفت گیری تسهیل می سازند .

ب ) دستگاه گوارش :

 شتر مرغ به جای چینه دان دارای یک مری کیسه ای است که غذا در آن جمع می شود زمانی که شتر مرغ سرش را بالا نگه می دارد غذا به پیش معده رفته و در معرض شیره معده که تقریباَ از 300 غده ترشح می شود قرار می گیرد . این غده در انتهای پشتی معده و در زیر لایه ضخیمی از موکوس قرار دارند . پیش معده به سنگ دادن منتهی می گردد سنگ دان عضوی بزرگ و با وزنی در حدود 2 کیلو گرم است که از دیواره ای به ضخامت تقریبی 92 میلیمتر تشکیل شده است . عضلات دیواره سنگ دان توسط پوسته به ضخامت 3 تا 4 میلی متر از محتویات داخلی جدا می گردد . محتویات سنگ دان یک شتر مرغ بالغ شامل مواد غذایی بلعیده شده و تقریباَ ی 1/5 کیلو گرم سنگ ریزه است .

یک دهانه پیلوری شکل و دارای یک عضله اسفتکتری به روده کوچک منتهی می شود در پرندگان بالغ روده کوچک حدود 6 متر طول دارد در محل اتصال روده کوچک و بزرگ 2 سکوم منشعب می شود که حامل باکتری هایی هستند که توانایی شکستن سلولز را دارند . درازای روده بزرگ یک شتر مرغ بالغ حدود 16 متر است . که به طرف انتها باریکتر می شود آخرین بخش دستگاه گوارش کلواک است که متشکل از 3 حجره جدا گانه می باشد . روده بزرگ به اولین حجره یعنی کاپرودئوم متصل می شود جایی که آخرین مایعات از مدفوع استخراج می شود . ادرار و اسپرم به دومین حجره به نام اورئودئوم ریخته می شوند . حجره دیگر به نام پروکتودئوم عهده دار نگهداری از اندام تناسلی است که در نر بالغ این حفره طولی معادل 29 تا 30 سانتیمتر داشته می باشد و در ماده به طول 2 تا 3 سانتیمتر است .

ج ) سایر اندامهای داخلی : مغز شتر مرغ به طور متوسط وزنی معادل 40 گرم دارد که برابر 2 سوم جرم یک چشم شتر مرغ است قلب شتر مرغ با وزنی در حدود 600 تا 700 گرم توسط نسوج چربی دار به رنگ زرد متمایل به قهوه ای پوشانده شده است . کبد از دو لوپ به رنگ قهوه ای تا آبی و دارای ساختمانی با قوام تشکیل شده است . کبد در قفسه سینه و در پشت در دو طرف قلب قرار گرفته است شتر مرغ فاقد کیسه صفرا می باشد . شتر مرغ دارای دو ریه به رنگ صورتی کمرنگ است هر ریه به 5 کیسه هوایی منتهی می شود که آنها نیز به نوبه خود به استخوانهای اصلی خصوصاًُ استخوانهای بال ‏‏‏، جناغی و مهره های ستون فقرات متصل می گردند کلیه ها به طول تقریبی 30 سانتی متر و ضخامت 7 سانتیمتر به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای می باشند کلیه ها شامل 3 لوب بوده که این لوبها ساختمانی منقوت داشته و در امتداد ستون فقرات و از ابتدای آخرین قوس دنده ای قرار گرفته اند . مشخصه های ویژة کلیه های شتر مرغ وجود 3 دریچه باب کلیوی می باشد که خون وریدی را تا از بخش وسیع پشتی بدن به سیستم مویین کلیه ها هدایت می نماید مجاری ادراری به محفظه میانی کلواک جایی که ادرار تا زمان دفع نگهداری می شود منتهی می گردد . شتر مرغها بر خلاف پرندگان دیگر ادرار و مدفوعشان را به صورت جداگانه دفع می کنند

رفتار شناسی :

الف) رفتارهای تولید مثلی : در شرع دوران تولید مثل شتر مرغ های یک تا دوساله در اجتماعات مشخص تولید مثلی توسط والدین شان رانده می شوند . مرحله بعدی جنگهای تشریفاتی است که بین شتر مرغ های نر به منظور نمایش آمادگی جفت گیری و انتخاب زوجه های مناسب صورت می گیرد این جنگها به وسیله شتر مرغ های مادة مسن تر و دارای آمادگی قبلی برای جفت گیری دامن زده می شوند . به این ترتیب دسته های تولید مثلی تازه شکل می گیرد این دسته های تولید مثلی خود را از بقیه گله جدا نموده و به مناطق خاصی جهت تولید مثل می روند در فصل تولید مثل شتر مرغ نر روزها از قلمرو وسیع خود دفاع کرده و شبها با فریاد های ویژة دوران جفت گیری رقیبان را دور می کند.

جفت گیری با انجام همزمان اعمال خاص شبیه غذا خوردن آغاز می شود در این زمان شتر مرغ نر فریاد های بلندی سر می دهد بعد از این که شتر مرغ نر و ماده با اعمال سنبلیک یک محل شنی فرضی را برای لانه خود انتخاب کردند و تمایل شان را جهت ساختن آشیانه نشان دادند شترمرغ نر رفتارهای جنسی خود را آغاز می کند روی زانوی خود نشسته و با حرکات پارویی بال بال می زند همزمان با این حرکت گردنش را به شکل s  خم کرده و سرش را با حرکات ریتمی از پهلو به سمت پشت برده و به کپل خود می زند سر گرده را با حرکات مارپیچی به جلو و عقب حرکت می دهد . گلویش باد کرده و یک صدای ویژه از آن خارج می شود .

شتر مرغ ماده نیز با رفتار مطیعانه سر و گردن خود را نزدیک به زمین نگه داشته ، بالهایش را آویزان و دور ازبدن نگه می دارد و دوم خود را آویزان می کند و بدین ترتیب شتر مرغ نر را برای جفتگیری دعوت می نماید . سپس شتر مرغ نر بر روی ماده می پرد در حال که شتر مرغ ماده گردن خود را به صورت کشیده در سطح زمین نگه داشته و حرکاتی مانند جست و جوی غذا را از خود نشان می دهد . عمل جفت گیری به طور متوسط 1/5 دقیقه به طول می انجامد .

ب‌)رفتارهای تهاجمی :

مبارزه می تواند بین شتر مرغ های ماده ، شتر مرغ های نر و یا یک شتر مرغ نر و ماده صورت گیرد . معمولاَ آن شتر مرغ ماده ای غالب است که شتر مرغ های مادة دیگر را از میدان به در کند . برای انجام این کار او بالهایش را در طرفین نگه داشته و با منقاری باز و با ایجاد صدای خشن به حریفش نزدیک می شود . نهایتاَ مبارزه با نیرومندترین پرنده آغاز و به ضعیف ترین آنها ختم می شود .

در میان پرندگان نر به ویژه دو شتر مرغ قوی ، دیده شده که با حرکات تهدید کننده و صداهای هشدار دهنده شتر مرغ نر دیگر را از قلم رو خود بیرون می رانند . جنگ و مجادله سنگینی نیز میان دو شتر مرغ در مراتع همجوار مشاهده شده است در این مواقع پرندگان تنها با سیمهای مشبک از هم دیگر جدا شده اند و به راحتی می توانند هم دیگر را ببینند . در ابتدا شروع به پایین و بالا رفتن در اطراف حصار می کنند . سپس توقف کرده و در مقابل همدیگر می ایستند و با بالهای گسترده شده و منقار باز با یکی از پاها به حصار ضربه می زنند .

هدف اصلی ضربه زدن به ران و سینه پرنده مقابل و تثبیت موقعیت فردی است .

ج ) تغذیه :

گردن بلند و چشمان تیز بین ، شتر مرغ را قادر به یافتن بی مهرگان کوچکی نموده است که جیره غذایی اش را تکمیل می نماید .

شتر مرغ ها همه چیز خوار بوده و غذاهای با کیفیت بالا را انتخاب و سریعاَ جهت رشد ، سوخت وساز نموده و مقداری را نیز برای مواقع خشک سالی ذخیره می نمایند . شتر مرغ زمان زیادی از روز را جهت یافتن غذای خود صرف می کنند به همین دلیل در دوران پیش از کرچی یک شتر مرغ بالغ حدود 33% از روز را جهت یافتن غذا صرف می نماید .

معمولاَ تغذیه موقعی در حالت ایستاده و یا در حال قدم زدن شتر مرغ انجام می شود . تغذیه یک نوع عمل چیدن است که به وسیله آن علوفه توسط منقار کنده می شود . بعد از چند بار انجام عمل چیدن شتر مرغ سر خود را تکان می دهد . این عمل چندین بار تکرار شده تا غذای کافی در گلوی حیوان جمع می شود . حرکات بلعی متعاقب آن به سهولت از خارج قابل مشاهده است غذای گلوله ای شکل بلع شده به آهستگی به سوی مری پایین می رود و مانند برجستگی بزرگی در ناحیه گلو نمایان است . در طول ماه های تابستان معمولاَ تغذیه بین ساعت 7 تا 9 صبح و 18 تا 20 عصر انجام می گیرد  شترمرغهای پرورشی در مزارعی که کاملاَ با جیره های آماده تغذیه می شوند تنها 18% وقت شان را صرف خوردن و آشامیدن نموده و بدین ترتیب 63% از وقتشان را جهت ایستادن و قدم زدن صرف می کنند .

محصولات :

الف )چرم : شتر مرغ امروز به عنوان با ارزشترین محصول این حیوان مورد توجه می باشد از پوست شتر مرغ چرمی با کیفیت بالا و قابل قیاس با چرم تمساح وفیل بدست می آید چرم شترمرغ نرم بوده و وجه تشخیص آن وجود نقاط مربوط به فولیکول های ساقه پر می باشد .

چرم واقعی از نوع بدلی آن قابل تمیز است زیرا در چرم بدلی فولیکولها قابل کندن نیستنند. چرم نرم و لطیف شترمرغ یکی از رایج ترین مواد مصرف در ساخت پوتین ،دستکش ،کیف و نیز یقه کت است .

در آفریقای جنوبی بهترین نوع چرم از شترمرغ کشتار شده که تقریبا بین 10 تا 14 ماه سن دارد بدست می اید . کل مساحت پوست شترمرغ در سن 10 تا 14 ماهگی در حدود 1/1 تا 1/5 متر مربع می باشد.

ب ) گوشت :

گوشت شترمرغ یکی از کم چربی ترین نوع گوشت قرمز موجود می باشد و خواص آن عبارتند از:

1ـ کم چربی بودن (فیله یا استیک) کمتر از 1/1 درصد

2 - پایین بودن میزان کلسترول (در حدود 600 میلی گرم در هر کیلو)

3 - بالا بودن میزان پروتئین (بیش از 20 %)

4 - تردی استثنائی.

5 -  واکنش مطلوب نسبت به ادویه جات .

هر 100 گرم گوشت شترمرغ حاوی 21/5 میلی گرم منیزیم ،208  میلی گرم فسفات و 351/4 میلی گرم پتاسیم است . بیشترین گوشت قابل استفاده از لحاظ تجاری از پاهای شترمرغ به دست می آید لاشه یک شترمرغ دارای حدود 50% گوشت است که به میزان قابل توجهی کمتر از گاو (60تا 65%)و خوک (80% ) است. از یک پرنده ذبح شده با وزن زنده 100 کیلوگرم حدودا 33 کیلوگرم گوشت از قسمت پا به دست می آید.

ج) پر:

پرهای شترمرغ 4 مرحله تکاملی را طی می کند :

1 - کرکهای پس از بیرون آمدن از تخم

2 - پرهای زمان جوجه گی

3 - پرهای دوران جوانی

4 -   پرهای دوران بلوغ .

کرکهایی که پس از بیرون آمدن جوجه از تخم برروی بدن وجود دارند به رنگ زرد مایل به قهوه ای می باشد و نقش استتار پرنده را دارد . بعد از 1 تا2 هفته کرک ها با پرهای جوجه گی به علت ظاهر نیزه مانند شان اسپادوناس نامیده می شوند جایگزین می گردند . کرکهای اولیه کنده شده و به فراوانی در راس پرهای جوجه گی یافت میشود . انتهای ترین قسمت پرهای جوجه گی به رنگ قهوه ای روشن و ابتدائی ترین بخش آن خاکستری تیره است . در سن 5  تا 6 ماهگی پرو بال دوران جوانی جایگزین پرهای جوجه گی می گردد . به تدریج پرهای دوران بلوغ جایگزین شده ودر دوران 2 سالگی به نهایت تکامل خود می رسند .

با شروع رویش اولین پرهای دوران بلوغ و در شرایط اقلیمی مساعد می توان پرهای شترمرغ را هر 8 ماه یکبار چید . با ارزش ترین پرها ،پرهای سفید شترمرغ نر است که تقریبا 24 پر میانی در اولین ردیف پرهای بال هستند . که از این پرها برای تزئین لباسهای مد روز و دکوراسیون خصوصا در صحنه های تئاتر استفاده می کنند .

جنبه های اقتصادی پرورش شترمرغ :

بهره برداری : بازدهی گله شتر مرغ به میزان تولید مثل مولدی ، بقای پرندگان پرورشی و وزن گیری آنها بستگی دارد . میانگین تولید یک شتر مرغ پرورشی را در حدود 60 تخم و 32 جوجه یک روزه در فصل تولید مثل تخمین زنده اند . علاوه بر عوامل محیطی که معمولاً قابل کنترل نمی باشد مدیریت یک عامل مهم در تولید موفق گله های شتر مرغ می باشد .

اطلاعات تولید مثلی

صفت	عملکرد
تعداد تخمهای یک شتر مرغ ماده در سال	100-30 عدد
باروری تخم	90%-30%
جوجه گیری از تخمهای نطفر دار	98%-60%
میزان بقای جوجه ها (3 ماهگی(	تا 90 %
تعداد شتر مرغ های نتایج باقیمانده تا سن کشتار به ازاء هر شتر مرغ ماده در سال	تا 40 % پرنده

قیمت پرندگان مولد و محصولات شتر مرغ

بهای شتر مرغهای زنده و محصولات آنها همانند عملکرد تولید مثل بسیار متنوع می باشد  قیمت تخم و پرندگان زنده

آفریقای جنوبی	اروپا	آمریکا	محصولات
40-30	300-200-	600-350	تخم قابل جوجه کشی
85	400-250	1200-600	جوجه یک روزه
130	700-500		جوجه یک ماهه
210	900-750	3000-1500	جوجه سه ماهه
700-600	3500-1500	8500	(سن کشتار)14-12 ماهه
4000-2600	20000-14000	30000-22500	جفت مولد

قیمت تولید کنندگان برای محصولات شتر مرغ

آفریقای جنوبی	اروپا	آمریکا	تولیدات
650	1500	-	پرندة کشتار شده
-	50-15	75-50	گوشت هر کیلو گرم
375	-	240-160	پوست / پرنده
75	-	-	پر / پرنده
6	-	-	تخمهای خوراکی
60/2	30-20	40	پوسته تخم

قیمتها به مارک می باشد

نتیجه گیری:

 محاسبات مطروحه نشانگر آن است که بویژه تولید جوجه و فروش آنها به عنوان پرنده مولد یک کار بسیار موفق در بازار فراست . حتی افت قیمت پرندة 3 ماهه به میزان 3/1 بازهم سود آور خواهد بود .  .

افرادی که قصد پرورش شتر مرغ دارند بایستی قبل از اقدام به این کار آگاهی کاملداشته و فرض را بر این بگذارند که این وضعیت فروش مداوم در مورد پرندگان مولد صرفاً یک امر نظری است نکات فنی پرورش شتر مرغ هنوز کاملاً حل نشده و احتمال شکستهایی هم وجود دارد .

حرارت و منبع حرارتی، رطوبت وکنترل آن

مقدمه :

به چند دلیل تنظیم درجة حرارت ورطوبت در سالن مرغداری ضروری می باشد:
1 - چون با رشد جوجه دستگاه حرارت مرکزی کاملتر می شود درجه حرارت در اول بالاست ودر اواخر دوره پایین می باشد .
2 -  برای حداکثر استفاده از غذا باید رطوبت ودرجه حرارت تنظیم باشد .
3 - جهت جلوگیری از شیوع بیماریها  

حرارت :

تنظیم درجه حرارت برای جوجه ها تا سن 6 هفتگی به قرار زیر است :
هفته اول :    32-35          درجه سانتی گراد                
هفته دوم :      30               درجه سانتی گراد
هفته سوم :     26               درجه سانتی گراد
هفته چهارم :    23              درجه سانتی گراد
هفته پنجم :     20               درجه سانتی گراد
هفته ششم : 13- 16            درجه سانتی گراد
درجه حرارت برای مرغهای تخمی     15    درجه سانتی گراد

چند نکته :
- حرارت بیشتر از رطوبت بر روی مرغ اثر سوء دارد .
- مرغ در برابر تغییرات درجه حرارت ناگهانی بسیار حساس است اما درجه حرارتهای تدریجی را به خوبی تحمل می کند .
- جهت ساختمان باید به گونه ای باشد که حرارت مناسب باشد . ( شرقی – جنوبی )
- بین تهویه وتنظیم حرارت رابطة مستقیم وجود دارد .
- به دلیل فعالیت کم در شب دما مقداری بالاتر و در روز به دلیل افزایش فعالیت مقداری کمتر می شود.
- وجود فضای کافی در تنظیم درجة حرارت بسیارموثر است

 منابع حرارتی :
1 – بخاری
2 – دستگاه های تولید کننده گرما
3 – مادر های مصنوعی که خود اینها نیز بر سه نوع می باشند :
الف ) مادر های مصنوعی نفتی یا گازی
ب ) مادر های مصنوعی برقی و اشعه مادون قرمز
ج ) مادر های مصنوعی با حرارت مرکزی
بخاری :
 ساده ترین وسیله تولید گرماست ، با کم و زیاد کردن مقدار سوخت بخاری دمای سالن را می توان تنظیم کرد . تولید گاز ، عدم تنظیم درست درجة حرارت، آتش سوزی ، صرف وقت زیاد جهت تنظیم کردن از معایب آن به شمار می آید .
 دستگاه های تولید کنندة گرما ( هیتر ) :
معمولا در بیرون سالن کار گذاشته می شوند و هوای گرم را از طریق کانالهایی به درون سالن می فرستد . به کمک ترموستات داخل سالن دما را دقیقا می توان تنظیم کرد . سوخت این وسیله  گازوئیل ، نفت و حتی گاز می تواند باشد . قدرت گرمادهی این دستگاه ها متفاوت است و بر روی آن نوشته شده است . با توجه به حجم سالن و قدرت دستگاه و توصیه کارخانة سازنده آن به تعداد مناسب نصب می شوند .

مادر های مصنوعی  
در هفته اول زندگی جوجه مورد استفاده قرار می گیرند . ساختمان آنها از یک منبع حرارتی و یک سر پوش فلزی درست شده است . دارای انواع نفتی ، گازی ، برقی ، اشعة مادون قرمز ، ومادر مصنوعی با حرارت مرکزی هستند .
  الف ) مادر مصنوعی نفتی و گازی :

 نوع گازی دارای چتر فلزی در حدود 4/2-8/1 متر است . ظرفیت 750-500 جوجة یک روزه را دارد .
حرارتی در حدود   4000-2500   کالری در ساعت تولید می کند . نوع نفتی قطر چتر آن به  2 متر می رسد .  
 ب) مادر مصنوعی برقی واشعة مادون قرمز : 
مزیت مادر مصنوعی برقی تنظیم درجة حرارت آنها به کمک ترموستات است که به خوبی تنظیم می شود . نسبت به سایر مادرهای مصنوعی بهداشتی تر هستند . مادر مصنوعی مادون قرمز منبع حرارتی آنها از چند لامپ مادون قرمز تشکیل می شود . برای پرورش 800 –500 جوجه تا سن 6 هفتگی از این مادرها استفاده می شود . عیب این دستگاه قطع شدن جریان برق به طور ناگهانی است .

 ج ) مادر مصنوعی با حرارت مرکزی :
 حرارت تولید شده در این نوع مادرهای مصنوعی به کمک آب گرم داخل لوله در فاصلة  30 سانتی متری از کف سالن قرار دارد تولید می شود . روی لوله ها سرپوش فلزی گذاسته می شود تا حرارت را به کف سالن منعکس کند . ارتفاع سرپوش روی لوله ها با توجه به سن جوجه ها کم  و زیاد می شود . به طور متوسط برای هر جوجه 5/5 سانتی متر مکعب جا در نظر گرفته می شود .

راه تشخیص دمای سالن در صورت عدم وجود دماسنج :
نحوة پراکنش جوجه ها ، با کاهش دما جوجه ها در زیر مادر مصنوعی جمع می شوند . با افزایش دما جوجه ها دورتر از مادر مصنوعی قرار می گیرند و در دمای مناسب جوجه ها به طور یکنواخت زیر مادر مصنوعی قرار می گیرند . وجود جریان باد در سالن سبب می شود که جوجه ها در گوشه ای جمع شوند .
 رطوبت :

 به دلیل از دست دادن رطوبت به وسیلة ترشحات مختلف بدن مقداری رطوبت در سالن بوجود می آید .
رطوبت بیش از حد لانه سبب بوجود آوردن بیماری های میکروبی و انگلی می شود . ( کرم های روده ای و کوکسید یوز ). کاهش رطوبت سبب ضعف پرها و دیر پر درآوردن می شود . مقدار رطوبت   60-70  درصد برای جوجه ها مناسب است . ارتباط مستقیم بین رطوبت و تهویه وجود دارد . افزایش رطوبت در سالن ناشی از تهویه نادرست سالن است . با گذاشتن آب در کنار منابع حرارتی رطوبت بالا می رود . پاشیدن آب بر روی سقف ، دیوارهای سالن رطوبت را بالا می برد . استفاده از سیستم ویندولوس که در فاصلة دو دیوار باعث افزایش رطوبت می شود .      

راههای تنظیم رطوبت در بستر ( سالن )
1-استفاده شیمیایی از مواد
2-نحوه تهویه
در تابستان از قسمت پایینی دیوارهای عمودی هوا وارد و از سقف خارج می شود و در زمستان از سقف هوا وارد می شود و ازپایین دیوارهای عمودی خارج می شود .

3- استفاده از دیوارهای کاذب

4- تعویض بستر

5- عرض سالن (کوران)

6- هواکش ها

7- استفاده از تانکر و کاه و پوشال

 -8 تنظیم جیره: افزایش گندم و جو باعث افزایش رطوبت بستر می شود. 

رطوبت هوا :
مقدار آب موجود در هوارا رطوبت می نامند . مقدار رطوبت موجود در هوا با دمای هوا رابطه نزدیک دارد.
حداکثر رطوبتی که می تواند در هوا وجود داشته باشد ظرفیت هوا برای پذیرش بخار آب نامیده می شودکه این رسیدن به حداکثر بخار آب در دمای معین را درجه اشباع می گویند .
دماسنج های خیس : که در آنها پارچه ای خیس است و یک سر دیگر پارچه در آب است .
دماسنج خشک : دمای معمولی اتاق را نشان می دهد .
اختلاف دما در دماسنج تر و خشک به مقدار رطوبت موجود در هوا بستگی دارد ودر یک هوای اشباع دمایی که دماسنج های تر وخشک نشان می دهند یکی خواهد بود .
تعیین رطوبت : با استفاده از جداول صورت می گیرد وبا فرمول زیر محاسبه می شود :
∆t    = دمای تر– دمای خشک               

نقطه شبنم :
دمایی که در آن هوا بدون وارد کردن بخار آب فقط از طزیق سرد کردن از بخار آب اشباع می شود نقطه شبنم نام دارد . وقتی که هوا حداکثر بخار آب را در دمای معمولی در خود نگه داشته باشد فشار بخار را در این وضعیت فشار بخار اشباع می گویند . وقتی که هوا حداکثر بخار آب را در دمای نقطه شبنم در خود نگه داشته باشد از روی :
 رطوبت نسبی = (فشار اشباع در دمای نقطه شبنم) / (فشار اشباع در دمای هوای معمولی )
رطوبت مطلق :
وزن بخار آب در حجم معین از هواست که بر حسب گرم بر متر مکعب است

=  ( Mω ) /(Mα+Mω ) ν=v رطوبت ویژه

 Mα=جرم هوای خشک
Mω = جرم بخار آب

دماسنج یو شکل :

 مایع جیوه در لوله ای یو شکل قرار دارد . بر روی مایع جیوه در دو طرف لوله یو شکل دو میله آهنی وجود دارد . یک طرف آن حداقل درجه حرارت و طرف دیگر حداکثر درجه حرارت را نشان می دهد . در اثر انبساط و انقباض جیوه در هنگام افزایش یا کاهش دما میله های آهنی موجود در بالای جیوه بالا یا پایین می آیند که دما را در گذشته اگر افزایش یا کاهش یافته باشد نشان می دهند . 
ترموستات :
 از طریق سیم های رابط به هیتر وصل می شود . دارای عقربه ایست که جلو آن دماهای مختلف نوشته شده است . با تنظیم کردن عقربه بر روی دمای مورد نظر ترموستات به هنگام افزایش یا کاهش دما به طور اتوماتیک هیتر را روشن و خاموش می کند . ترموستات دقیقا مثل یک درب اتاق عمل می کند که به هنگام افزایش دما درب را باز می کند تا سالن خنک شود و به هنگام کاهش دما درب را می بندد تا دما ی موردنظر حاصل شود .

روشهای عمل آوری غلات( تکنولوژی مواد خوراکی)

تعریف عمل آوری : یعنی پاره ای تبدیل وتغییرات فیزیکی و شیمیایی که روی بافتهای مواد خوراکی انجام گرفته به جهت افزایش راندمان هضم و جذب بیشتر .روش مطلوب عمل آوری آن است که نتیجه آن نزدیک به حداکثر ضریب هضمی باشد و تجاوز از آن میزان می تواند موجب اختلال در جریان هضم شود .

حد عمل آوری تاثیر زیادی در اسید یته شکمبه دارد  .آردی کردن زیاد غلات باعث افزایش سرعت تخمیر در شکمبه و در نتیجه اسیدوز شود .

اهداف عمل آوری :

کاهش هزینه حمل و نقل ، افزایش بازده از طریق خوش خوراک تر شدن و افزایش قابلیت هضم بسیاری از روشهای عمل آوری ، بازده غذایی را 5 تا 15% یا بیشتر افزایش می دهد ،اضافه کردن مواد به هم

ضرورت عمل آوری :

با توجه به جثه دام فرق می کند در دامهای کوچک عبور دانه به صورت درسته از شکمبه آنها به طرف خارج مشکل است ولی از شکمبه نشخوار کنندگان بزرگ به راحتی صورت می گیرد .

روشهای عمل آوری :

به طور کلی 2 نوع عمل آوری داریم :

عمل آوری سرد : در عمل آوری سرد حرارت دانه ها به طور معنی داری افزایش پیدا نمی کند .

عمل آوری گرم : در عمل آوری گرم حرارت دانه های به طور معنی دار افزایش پیدا می کند .

عمل آور ی سرد شامل موارد زیر می باشد  :

آسیاب کردن Grinding

شکستن

پلت در حرارت معمولی Pelleting

اضافه کردن اسیدهای آلی یا قلیایی

غلتک زدن

عمل آوری گرم شامل :

غلتک زدن کوتاه مدت با بخاری  Steam Rolling

غلتک زدن با بخار دراز مدت  Steam Flaking

غلتک زدن یا بخار توام با فشار Rvessure Flaking

برشته کردن  Roasting

پولکی کردن  Extruding

منبسط کردن  Popping

منفجر کردن  Exploding

عمل آوری با میکروویو  micronizing

آسیاب :

آسیاب کردن عبارت است از کاهش اندازه ذرات غذا توسط دستگاهی به نام آسیاب .

انواع آسیاب :

الف) آسیاب چکشی : Hammer mill

این آسیاب تشکیل شده از ( الکترو موتور - دریافت کننده غذا - محفظه آسیاب - محوره گردان - چکشها - الک و ضمایم دیگر) ، مواد بوسیله بالابر وارد سیلوها شده و از آنجا وارد آسیاب می شود . مواد در داخل آسیاب توسط پره های آن به حرکت در می آید و باعث می شود که خرد شود  .ذرات خرد شده از صافی عبور می کند و اندازه ذرات بستگی به سوراخهای صافی دارد .ورودی آسیاب از طرف بالا و خروجی از پایین .بهترین نوع آسیاب چکشی پله ای است ( به خاطر اینکه چکش آن به کف توری نمی خورد) .

مزایای آسیاب چکشی :

 1- اگر خالی بچرخد صدمه ای نمی بیند  2- مواد خارجی دانه ها به آنها صدمه ای نمی رسانند  3- سرعت و کیفیت کار آنها بیشتر و بهتر است  4- عدم حساسیت به ضربه 5- عمر مفید زیادی دارد .

معایب :

 1- نیاز به موتورهای 3 فاز با قدرت دورای بالا دارد .

2- شاید نتواند مواد را به یکنواختی آسیابهای سنگی خرد نمایند.

میکسر :

این دستگاه حدود 40 سانتیمتر قطر  2 متر طول است .بهترین نوع میکسر ( نوع افقی ) است .میکسر مواد آسیاب شده را عبور می دهد و وارد قسمتهای دیگر می کند .میکسر 2 تن ظرفیت دارد و دارای 2 درجه خروجی مواد است .

آسیاب سنگی : Burr mill

این آسیاب از دو صفحه سنگی از جنس سنگ آسیاب ساخته شده و اندازه مواد بستگی به فاصله بین 2 صفحه دارد .

معایب :

هزینه نگهداری آن نسبت به آسیاب چکشی بالا است - سنگین است - ثابت است - گرما تولید می کند .

نحوه آسیاب کردن غلات برای حیوانات به شرح زیر است :

آسیاب کردن غلات برای خوک : ریز تا متوسط برای ذرات و مایلو .

آسیاب کردن غلات برای گوسفند : به غیر از سورگم نیازی نیست .

آسیاب کردن غلات برای گاوهای گوشتی : درجه آسیاب کردن ( ریزی و درشتی ) بستگی به نسبت علوفه به ذرت در جیره دارد .

آسیاب کردن غلات برای گاوهای شیری : نباید خیلی ریز شوند زیرا باعث کاهش چربی شیر آنها می شود .

آسیاب کردن غلات برای طیور : نباید زیاد آسیاب شود چون باعث مشکلاتی در ناحیه مری می شود و باعث ایجاد محتویات آبکی در معده می شود . ( در شرایطی که دسترسی به سنگریزه نیست آسیاب الزامی است) .

غلتک زدن :

 مواد از بالا وارد بین دو غلتک می شود دو غلتک در خلاف جهت هم حرکت مبی کنند و در اثر فشار دو غلتک دانه ها خرد می شوند .

اندازه مواد : بستگی به فاصله بین دو غلتک دارد .

نکته: باید از آسیابی استفاده شود که دمای مواد زیاد نشود و برای جلوگیری از این مشکل از خنک کننده ها هم استفاده شود .

خرد کننده ها : خرد کنندها بر مبنای ضربه زدن فشار دادن و له کردن مواد عمل خرد کردن را انجام می دهند.

پلت کردن : PELLETING

مجاری تنفسی دامها اغلب بر اثر خوردن مواد آردی آسیاب شده تحریک می شوند بدین جهت آنها را با هم مخلوط کرده و توسط دستگاه پلت زنی به شکل قرص در می آورند.

نحوه کار : مواد  پودر داخل استوانه ریخته می شود و به وسیله پخش کن به دیوار سیلندر توزیع می شود و پرس می شود .و بعداز سوراخهای صافی آن خارج شده و درهمین موقع توسط تیغه ها برش داده می شود .

معمولا از رطوبت حرارت و فشار درپلت سازی استفاده می شود . اندازه پلت قابل تنظیم است .از ملاس استفاده می شود ( 5 تا6 %) . رطوبت قبل از ورورد به دستگاه معمولا 14% و بعد از آن 9تا 10% 

خواص عمومی پلت کردن :

کاهش گرد و خاک ، کاهش اتلاف ریز در حمل و نقل توسط بار، کاهش مصرف انتخابی و اتلاف غذا ، کاهش فضای مورد نیاز و افزایش مصرف بخشهای خشبی .

معایب پلت کردن:

هزینه پلت کردن ، کیفیت پلت گاهی مطلوب نمی شود ، روش غلط پلت کردن باعث فاسد شدن غذا می شود ، قبل از پلت باید آسیاب شود وجیره های حاوی چربی و الیاف خام زیاد سخت پلت می شود .

جیره های پلت شده :

در طیور و خوک : در مقایسه با آسیاب کردن مصرف غذا بیشتر است ، سرعت رشد را 5% و بازده غذا را 5 تا 10 % بالا می برد

در گاو شیری : توصیه نمی شود ( زیرا استات در شکمبه کاهش یافته و باعث کاهش درصد چربی شیر می شود)

جیره های طیور غالبا به شکل حبه ای یا خرد شده تهیه می گردد.

اندازه پلتها از دو تا 14 میلی گرم بر حسب حیوانات متغیر است ( برای طیور 5 میلی متر)

روشهای عمل آوری حرارتی غلات :

الف - غلتک زدن کوتاه مدت با بخار

قرار دادن غلات خشک شده در هوا در معرض بخار به مدت کوتاه رطوبت غلات اندکی افزایش می یابددر این روش تغیر نشاسته از روش غلتک زدن با بخار دراز مدت کمتر است و شکل فیزیکی بعضی از غلات را بهتر می سازد.

ب - غلتتک زدن با بخار دراز مدت :

عبارت است از قرار دادن غلات خشک شده در هوا در معرض بخار به مدت طولانی ( 15 تا 30 دقیقه)

غلتک زدن آن از این عمل محصول پولک مانند نازک به دست می آید. در این روش دانه ها نشاسته ای ژلاتینی و قابل هضم تر می شود .

پ- غلتک زدن با بخار توأم با فشار

قرار دادن غلات خشک شده در هوا در معرض بخار تحت فشار به مدت 1 تا 2 دقیقه و سرد کردن و خشک کردن و سپس غلتک زدن آن

برشته کردن :

غلات خشک شده در هوا توسط دستگاه حرارت دهنده ای به نام برشته کن تا 144 درجه سانتیگراد حرارت داده می شود و محصول پف کرده و قدری کار امیلزه می شود .

ث- پولکی کردن  :Extratruding
در این روش غلات خشک شده در هوا تحت حرارت و فشار توسط مارپیچ حلزونی از یک سوراخ خارج می شود و فراورده ای شبیه نوار تولید که به پولکهای نازک شکسته می شود .
ج- منبسط کردن : ‍Popping

غلات خشک شده در هوا در معرض درجه حرارت بالا (271تا 427 درجه سانتیگراد ) به مدت کوتاه ( 15 تا 30 ثانیه ) قرار می گیرد .  حرارت موجب بخار شدن رطوبت و ژلاتینی شدن و انبساط دانه های نشاسته در غلات می شود . رطوبت معمولا به 3% کاهش می یابد .

چ- منفجر کردن   Exploding:
در این روش غلات خشک شده در هوا در ظرف بسیار مقاوم در معرض بخار آب و تحت فشار 250 پوند قرار می گیرد . بعد از 20 ثانیه فشار آزار دهنده و دانه منبسط گشته و پوسته آن جدا می شود .
ح - میکرو نیزاسیون: Micronizing

دانه هاتوسط حرارت حاصل از تابش اشعه ، پخته شده و با عبور از میان غلتکهای دندانه دار خرد می گردد . در این عملیات گرانوله های نشاسته متورم ، پاره و ژلاتیزه می شوند .